Dieta a próchnica

Właściwie zbilansowana dieta jest warunkiem prawidłowego rozwoju organizmu i filarem profilaktyki choroby próchnicowej zębów, tuż obok codziennego szczotkowania zębów i regularnych kontroli stomatologicznych. Jakie błędy dietetyczne mogą przyczynić się do powstania próchnicy u dziecka? Jakich produktów unikać, by zminimalizować ryzyko zachorowania na próchnicową chorobę zębów?

Próchnica zębów jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób przewlekłych u dzieci i młodzieży na całym świecie. Mimo coraz lepszej znajomości przyczyn jej powstawania i sposobów zapobiegania, a także dostępności środków profilaktycznych częstość występowania próchnicy zębów w Polsce od wielu lat utrzymuje się na wysokim poziomie. Ogromne znaczenie w profilaktyce próchnicy zębów u dzieci odgrywa odpowiednia dieta. Odpowiednia, czyli jaka? Na pytania odnośnie diety odpowiada Angelina Ziembińska, specjalistka ds. żywienia, autorka Dietolog.pl.

Jakie aspekty dietetyczne są szczególnie ważne w aspekcie profilaktyki choroby próchnicowej zębów u dzieci?

Dieta, powinna dostarczać dziecku odpowiednią ilość energii, witamin i składników mineralnych potrzebnych do wzrostu i rozwoju. Powinna też być dostosowana do wieku, etapu rozwojowego i umiejętności/możliwości dziecka pod kątem konsystencji pokarmów, a także składu posiłków.

W pierwszym półroczu życia zaleca się karmienie wyłącznie mlekiem kobiecym, które dostarcza wszystkich (oprócz witaminy D, którą należy suplementować)niezbędnych składników do procesu formowania i mineralizacji zawiązków zębowych. Nie ma przeciwwskazań do kontynuowania karmienia piersią po ukończeniu przez dziecko 12 miesięcy. Jednak długotrwałe, a w szczególności nocne karmienie piersią, jest czynnikiem ryzyka próchnicy wczesnego dzieciństwa. W większym stopniu niż mleko kobiece, próchnicotwórcze są mieszanki dla niemowląt.

W drugim półroczu życia dziecka rozpoczyna się wyrzynanie zębów mlecznych. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci po ukończeniu przez dziecko 6 miesięcy wprowadza się stopniowo bezmleczne pokarmy uzupełniające. W wieku 9-24 miesięcy dzieci częściowo karmione piersią nie powinny otrzymywać więcej niż 3 posiłki uzupełniające i  1-2 przekąski, a żywione sztucznie nie więcej niż 5 posiłków oraz 1-2 przekąski. Pod koniec pierwszego roku życia dziecko powinno otrzymywać maksymalnie 3 posiłki mleczne. Jako przekąski rekomendowane są warzywa, owoce i chleb.

Po ukończeniu drugiego roku życia korzystne jest spożywanie 4-5 posiłków w ciągu dnia, unikanie dodatkowych przekąsek i zachowanie co najmniej 2-godzinnych przerw między posiłkami, aby umożliwić ślinie neutralizację kwasów (przywrócenie pH w jamie ustnej) oraz naprawę szkliwa.

Skąd czerpać wiedzę o diecie dziecka?

W celu poszerzenia wiedzy odnośnie żywienia dzieci warto sięgnąć po poradniki żywieniowe przygotowane dla rodziców przez Polskie Towarzystwo Gastroentarologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci oraz Instytut Matki i Dziecka:

- Poradnik Karmienia Piersią

- Poradnik żywienia niemowląt. Krok po kroku od narodzin do pierwszych urodzin.

- Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia

Jak spożycie cukru wpływa na powstawanie próchnicy?

Znaczna część węglowodanów spożywanych przez człowieka, posiada potencjał próchnicotwórczy. Są to głownie sacharoza i glukoza, ale również maltoza, laktoza, a także skrobia. Częsta konsumpcja cukru powoduje stworzenie w jamie ustnej warunków sprzyjających dla bakterii próchnicotwórczych.

Po spożyciu posiłków obfitujących w węglowodany pH w jamie ustnej spada poniżej wartości bezpiecznej dla zębów czyli pH 5,5. Bakterie z dostarczanych w diecie węglowodanów produkują kwasy niszczące twarde tkanki zębów - proces ten nazywa się demineralizacją. Zanim pożywienie zostanie usunięte z jamy ustnej, a kwasy zneutralizowane przez ślinę do wartości wyjściowego pH, może upłynąć nawet 30-60 minut szkodliwego działania na zęby. Dużą rolę odgrywa również konsystencja spożywanych pokarmów - im bardziej kleiste i lepkie, tym czas ich zalegania w jamie ustnej i działania kwasów będzie dłuższy.

Wybór produktów korzystnych dla zdrowia zębów

W celu zapewnienia dziecku składników pokarmowych do prawidłowego rozwoju zaleca się spożywanie surowych, sprężystych owoców i warzyw, ziaren zbóż i produktów pełnoziarnistych oraz mleka i jego przetworów. Konsystencja pokarmu, jego twardość i sprężystość, stymuluje wydzielanie śliny i przyspiesza neutralizację pH w jamie ustnej. Korzystne dla zdrowia są produkty mleczne naturalne. Wszelkie desery mleczne, jogurty owocowe są próchnicotwórcze ze względu na dodany cukier, który jest pożywką dla bakterii próchnicowych. W pierwszych dwóch latach życia dziecka należy całkowicie zrezygnować z dodawania cukru do posiłków, również cukrów naturalnych w postaci syropów owocowych lub miodu. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rekomenduje ograniczenie konsumpcji cukrów do 10% całkowitego dziennego zapotrzebowania energetycznego zarówno dla dzieci, jak i dorosłych.

Zamiast cukru warto stosować jego zdrowsze zamienniki np. ksylitol. Ksylitol nie jest metabolizowany przez bakterie próchnicotwórcze, co więcej ogranicza ich namnażanie w jamie ustnej. Dodatek ksylitolu pozwala uzyskać słodki smak, jednocześnie działając przeciwpróchnicowo.

Warto pamiętać również o tym, że nadmierna podaż cukrów w diecie to nie tylko zagrożenie próchnicą, ale również zwiększone ryzyko otyłości, cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych i niedoborów pokarmowych.

Cukier w pożywieniu

Produktami niepożądanymi w menu dziecka, które należy wyeliminować lub spożywać bardzo rzadko i z umiarem, są m.in.

• słodycze - cukierki, karmelki, lizaki, żelki z cukrem, słodzone gumy do żucia, ciastka, ciasta, batony, gumy rozpuszczalne

• mleczne produkty słodzone - lody, koktajle mleczne, jogurty owocowe

• suszone owoce z cukrem

• chipsy, słone paluszki, frytki

• miód i produkty z dodatkiem miodu

• słodzone napoje - herbata z cukrem, napoje gazowane, owocowe

Pragnienie należy gasić wodą. Dzieci w wieku przedszkolnym mogą pić soki owocowe w niewielkiej ilości, jedynie w czasie głównych posiłków, natomiast napoje słodzone i gazowane powinny zostać zupełnie wyeliminowane.

Co robić, aby zapobiegać próchnicy?

W profilaktyce próchnicy niezwykle ważne są:

• stosowanie zbilansowanej diety z ograniczeniem cukrów prostych. Zalecenie WHO: ograniczenie konsumpcji cukrów do 10% całkowitego dziennego zapotrzebowania energetycznego zarówno dla dzieci jak i dorosłych.

• częsta i dokładna higiena jamy ustnej. Regularne oczyszczanie płytki nazębnej z pozostałości pokarmowych, minimum 2 razy dziennie (po śniadaniu i przed pójściem spać) przez 2 minuty, ale jeśli jest taka możliwość, to częściej (szczególnie po posiłkach węglowodanowych).

• u dzieci starszych można wspomóc stymulowanie wydzielania śliny po posiłkach, np. poprzez gumę do żucia (bezcukrową, z ksylitolem).

• okresowe wizyty kontrolne, profilaktyczne i higienizacyjne w gabinecie stomatologicznym.